Mieszczański biedermeier

Biedermeier, inaczej niż klasycyzm, z którym był spokrewniony, to styl do życia, a nie do podziwiania. Prosty, wygodny i przytulny. To właśnie w tym tkwi przyczyna jego niezmiennej popularności.

Biedermeier (z niem. bieder – „poczciwy, prosty”, meier – zakończenie niemieckich nazwisk), jako styl w sztuce, literaturze, muzyce i architekturze wnętrz rozwijał się w latach 1815-1848 w mieszczańskich domach Europy Środkowej, głównie w Niemczech i Austrii oraz w krajach z tego kręgu kultury. Był uproszczonym odpowiednikiem dworskich nurtów klasycyzmu – regencji w Anglii, stylu federalnego w Stanach Zjednoczonych i empire we Francji.

Nazwa stylu pochodzi od nazwiska literackiego bohatera tomu wierszy pt. Biedermaiers Liederlust, którego autorem był Ludwig Eichrodt. Biedermeier był tam przedstawiony jako skarykaturowana wersja filistra niemieckiego (człowieka bez wyższych aspiracji, ograniczonego, o ciasnych poglądach). Samo znaczenie dla danego słowa pojawiło się nieco później za sprawą Georga Hirtha, który w ten sposób określił styl mebli i wyposażenia mieszkań. Użył jednak tego określenia jako pejoratywnego, Uważał bowiem Biedermeier za styl bez prawdziwych wartości artystycznych, za sztukę niższych lotów.

Wiek XIX był bardzo dogodny dla powstania stylu Biedermeier, który wychodził naprzeciw duchowym potrzebom ludzi. Ceniący nade wszystko prywatność życia domowego potrzebowali spokoju, przytulnych wnętrz i wrażenia dostatku. Wszystko dawał im właśnie Biedermeier z prostą, uciekającą od ekstrawagancji formą mebli.

Głównym założeniem stylu było stwierdzenie, że jest to sztuka mieszczan dla mieszczan. Styl ten nigdy nie był dokładnie zdefiniowany, pozbawiony był manifestów programowych itp., dlatego zaliczenie dzieł sztuki do stylu Biedermeier w niektórych przypadkach jest problematyczne.

Najbardziej wyraziście i powszechnie styl ten przejawiał się we wzornictwie wyposażenia wnętrz, sprzętów domowych, w tym w meblach. W tym przypadku nacisk położony był na użyteczność i wygodę projektowanych przedmiotów - to właśnie w tym okresie wymyślono sprężyny do tapicerowanych kanap czy foteli, które zapewniały komfortowy wypoczynek.

Preferowano jasne, pogodne barwy, zarówno w doborze gatunków drewna, jak i ozdób. Zdobnictwo było umiarkowane, podporządkowane użytkowości sprzętu. Często wykonywano stoły o zaokrąglonych kształtach i opierające się na jednej nodze. Charakter wnętrz mieszkalnych w stylu Biedermeier cechowała intymność i zaciszność, częste użycie jasnych, zdobionych rysunkiem kwiatów lub pasami tapet.

W stylu Biedermeier uwagę zwracają proste i stosunkowo niewielkie meble, które miały na tyle mocną konstrukcję, by służyć wielu pokoleniom. Wytwarzano je na ogół z europejskich gatunków drewna: jesionu, klonu, orzecha, brzozy, różnych drzew owocowych, a także z importowanego mahoniu. Drewno było fornirowane i zabezpieczane politurą, która podkreślała naturalny rysunek słojów. W tym czasie, oprócz typowych rodzajów sprzętów, bardzo popularne były też wszelkie stoliki okolicznościowe, np. do gry w karty i w szachy, do robótek ręcznych, najczęściej okrągłe i owalne. Wiązało się to ze skupieniem w domu życia rodzinnego i towarzyskiego mieszczan. Charakterystyczne dla stylu były także kanapy i fotele ustawione wokół stolików. Ponadto, wysokie komody, szafy biblioteczne, oszklone serwantki na bibeloty, sekretarzyki, dwudrzwiowe szafy, szezlongi. Ich dopełnieniem były liczne bibeloty, dekoracyjna ceramika  (zwłaszcza porcelana), szkło, serwetki, hafty.

Biedermeier czerpał inspirację z klasycyzmu. Wzorce te jednak znacznie upraszczano. Zniknęły np. typowe dla tego stylu ornamenty (lwy, sfinksy) i okucia ze złoconego brązu. Pozostała natomiast symetryczna budowa sprzętów, a także kolumny i pilastry (zminiaturyzowane) w charakterze ozdób kredensów i szaf, stołowe nogi w kształcie liry oraz skromne intarsje – wzory wklejane w fornir, na ogół z innych gatunków drewna. Na kolumnach stawiano już nie popiersia, ale lampy i świeczniki.

Obowiązkowym elementem wystroju biedermeierowskiego wnętrza  były kwiaty w wazonach – świeże wiosną i latem, w innych porach roku – suszone albo sztuczne, najczęściej woskowe. Na tapetach, poduszkach, narzutach i obrusach widniały motywy roślinne – najczęściej wielobarwne kwiaty i roślinne wici.

Dodatki i dekoracje to dużo tkanin , koronkowych serwetek i dywanów dodających wnętrzom przytulności. Poza tym, figurki, porcelanowe naczynia, bibeloty oraz wszelkiego rodzaju pamiątki ustawione w serwantkach. W każdym wolnym miejscu stawiano zegary i inne drobne przedmioty.

W biedermeierowskich wnętrzach przeważały brązy ożywione akcentami o jaskrawych, często kontrastowo zestawionych barwach. Ściany kryły gładkie lub kwieciste tapety, okna przesłaniały dekoracyjne udrapowane story i firanki, na podłogach układano barwne dywany o wyraźnych wzorach kwiatowych.

Dążenie do wygody, a z nim potrzeby mieszczan XIX wieku spowodowały powstanie nowego stylu w sztuce dekoracji i wystroju wnętrz. Prostota, wyrafinowanie, jasne owocowe i liściaste drewno zdobione kontrastowymi intarsjami z hebanu i klonu – wszystko to właśnie sprawiło, że styl stał się powszechny na całym świecie i mimo, że ma już prawie dwieście lat, wciąż cieszy się sporą popularnością.